Midden in de Schalkwijkse ontginning ligt de Brink. Een historische oase van rust in het midden van de kilometerslange lintbebouwing, waar de tijd lijkt stil te staan.

Centrum van de ontginning

De Brink ligt centraal in de Schalkwijkse ontginning, zoals deze rond 1130 startte. Er is ter plaatse geen hoger gelegen stroomrug of een stroomgordel met stabielere bodem, maar het landschap ligt wel iets hoger dan bij de Uitweg. Het is de plek waar tijdens de ontginningswerkzaamheden de kerk werd neergezet en dat 900 jaar het hart van Schalkwijk vormt. Al vrij snel vestigden zich hier in de buurt de leidinggevende ministralen in een mottekasteel.

Schalkwijk bestond in eerste instantie uit de ontginning Bieshaar en Tetwijk. Na de ontginning van de laatste fase in 1159 ontstond er ten oosten van het dorp een nieuw landschap. Waarschijnlijk werd deze ontginning door andere ministralen uitgevoerd, maar al vrij snel werd het Goyerveld en Kanerbroek aan het gerecht Schalkwijk toegevoegd. Van het gerecht Pothuizen weten we dat dit in 1330 gebeurde.

De Brink vroeger

De Schalkwijkse Brink bestond uit een kerk en enkele huizen. De Schalkwijkse wetering vormde een natuurlijk barrière met de doorgaande weg langs het dorp. Via een brug was deze bereikbaar. De Schalkwijkse wetering was een belangrijke vaarweg. Omdat het dagelijkse leven zich op het agrarische land afspeelde, kan de Brink als een rustig gebied worden beschouwd. Alleen tijdens het kerkbezoek was het druk.

Dit veranderde tijdens de Reformatie. De dorpelingen die voornamelijk het katholieke geloof trouw bleven, trokken naar de schuilkerk die elders was te vinden. De Brink die vooral eigendom was van de protestantse kerk, kreeg daardoor een minder belangrijke functie.

De Brink in 1832

Het eerste goede beeld van de Schalkwijkse Brink ontstaat wanneer het Kadaster in 1832 de situatie in beeld brengt. Zowel aan de zuidzijde als de noordzijde van de kern Schalkwijk staan huizen. Met de Brink wordt het zuidelijke deel bedoeld.

De kerk is bereikbaar via een weg die vanaf de Brinkbrug naar de kerktoren loopt. Tussen de kerk en de Schalkwijksewetering staan bomen op grond dat van de kerk is. Ten noorden van de kerk staat het huis van Hendrik Doeleman (wagenmaker), Berlands Hijronimus (bode en veldwachter), Antje Hoefsmit (rentenierster). Ten oosten van de kerk vinden we de pastorie, de school, een huis (vermoedelijk de onderwijzerswoning), de tapperij van Pieter Appelhof en de boerderij van Frederik de Ridder.

De militaire kaart TMK uit 1864 en de Bonnekaart van rond 1900 vertonen weinig verandering in de situatie. Wel is de school vanaf 1845 verplaatst naar de andere kant van de Schalkwijkse wetering. Hoewel de Brink het formele centrum is, verplaatst aan het eind van de 19e eeuw alle dorpse activiteit zich geleidelijk richting de katholieke kerk.

In 1884 verschijnt er een dorpspomp op De Brink. Deze wordt geplaatst op het grondgebied van de kerk. In ruil hiervoor staat de gemeente Schalkwijk het toe dat de klok in de gemeentetoren worden gebruikt.¹ De waterput die was geslagen op de plek van de daglonershuisjes is dan niet meer nodig.² Een replica van deze dorpspomp is in Houten op Het Plein voor nummer 22 geplaatst. In 1921 komt er bij Brink 1 een elektriciteitshuisje. Vanuit hier wordt het dorp van elektriciteit voorzien.

Bebouwing op de Brink (20e eeuw)

Op de Brink van Schalkwijk is de protestantse kerk van Schalkwijk te vinden. Op een speciale pagina is er meer over dit gebouw geschreven.

De pastorie (nummer 22)

De pastorie op De Brink is gebouwd in 1775. Het is de opvolger van een eerdere pastorie die net iets zuidelijker stond. Deze voorganger was in 1753 nog gerenoveerd, maar kennelijk was in 1775 toch nieuwbouw nodig.

Noten

1. Inventaris van het archief van de gemeente Schalkwijk 1811 – 1961, RAZU 111-126 ↩︎
2. Honderd jaar Brink in Schalkwijk – Trefpunt, 11 september 2003 ↩︎
3. Bewoners daglonershuisjes Brink doen veel samen – Houtens Nieuws, 4 september 2002 ↩︎