Met het ontginnen van Schalkwijk werd ook geleidelijk het gerecht Schalkwijk ingevoerd. Burggraaf Arnold van Schalkwijk is de eerste heer van Schalkwijk. Hij was rechterhand van de bisschop van Utrecht. Ook zijn nazaten hadden sterke banden met het Utrechtse bestuur. Ze woonden dan ook allen in Utrecht, waarbij de Schalkwijkse ontginningen door hun werden georganiseerd.
Ergens aan het begin van de 13e eeuw verhuizen de gerechtseigenaren daadwerkelijk naar Schalkwijk. Bestuur en rechtspraak werd ter plaatse gedaan. Mogelijk was er eerst een mottekasteel, maar vanaf 1240 gebeurde dit in het kasteel in de Tetwijksepolder. De familie Schalkwijk had zich daarbij langzaam los weten te maken van Het Sticht en werkte samen met Van Amstel en Van Gelre.
Vanaf 1317 is de heer van Kuilenborg eigenaar van de ambachtsheerlijkheid. Het Sticht heeft daardoor minder invloed op Schalkwijk. In 1330 wordt het gerecht Pothuizen bij Schalkwijk gevoegd. Na een overgangsfase van enkele tientallen jaren is Pothuizen Schalkwijk geworden. Tussen 1420 en 1451 wordt onder leiding van de heer van Kuilenburg geprobeerd het burenrecht te laten vervangen door schepenrecht. In 1451 is dit dan zover.
Na de middeleeuwen
Op 13 april 1641 werd Philips Theodoor van Waldeck benoemd tot Heer van Culemborg. Daarmee was Culemborg en dus ook Schalkwijk ineens Duits bezit. Philips Theodoor zal het bezit van Culemborg en Schalkwijk als statussymbool hebben gezien. Hij diende in het leger als kapitein en wat titels hier en daar zijn altijd goed voor de carrière. Het leger zelf is minder goed voor een carrière, want op 7 december 1645 kwam hij in Korbach (Hessen) te overlijden. Hij was toen 31 jaar oud. Prompt kreeg zijn vierjarige zoon Heinrich Wolrad van Waldeck Eisenberg een flink aantal titels en werd daardoor ook Heer van Schalkwijk.
In 1647 gaat het gerecht Schalkwijk in de verkoop omdat er teveel schulden bij de familie zijn. Adriaen Ram koopt het gerecht. Hij was al eerder in kasteel Schalkwijk getrokken. In 1651 moet Ram zijn kasteel verlaten. De Staten van Utrecht waren het niet eens met de gelegenheid die Ram had geboden om katholieke kerkdiensten in zijn kasteel te houden. Om uit de kosten te komen wordt door Ram het gerecht Tull en ’t Waal verkocht. In 1652 verliest Ram ook zijn rechten, waarna de Staten van Utrecht het waarnemen. Everhard Ram krijgt in 1661 een deel van de rechten terug.
In 1683 komt de ambachtsheerlijkheid in het bezit van Gerard de Leeuw en opvolgers. Balthasar de Leeuw weet een prominente positie te krijgen. Hij laat in de Schalkwijkse kerk de windhaan vervangen door een windleeuw. Na zijn dood wordt de gehele achterzijde van de kerk ingericht voor zijn graf. In 1759 komt de ambachtsheerlijkheid in handen van De Normandie en in 1819 bij Barones Ram. Op dat moment zijn alle rechten verdwenen. De barones is weduwe van baron de Wijkerslooth en deze familie Wijkerslooth-de Weerdestein is officieel nog steeds eigenaar van de ambachtsheerlijkheid Schalkwijk.
Eigenaren gerecht Schalkwijk
| Jaar | Eigenaar | Bijzonderheid |
|---|---|---|
| 1126 | Arnold van Schalkwijk | |
| 1139 | Otto van Schalkwijk | |
| 1156 | Gijsbert van Schalkwijk | |
| +/- 1186 | Willem van Schalkwijk | |
| 1250 | Arnold van Schalkwijk* | |
| 1294 | Gijsbert van Schalkwijk* | |
| 1304 | Jan I Culemborg ? | Graaf van Culemborg |
| 18-11-1312 | Berend van Schalkwijk/ Jan van Culemborg | |
| ?-5-1316 | Ghisebrecht Utengoye ** / Jan van Culemborg | |
| 1317 | Berend van Schalkwijk/ Jan van Culemborg | |
| 29-9-1319 | Jan II van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 1322 | Huibert IV van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 1347 | Jan III van Culemborg | |
| 1377 | Gerard I van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 1394 | Hubrecht III van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 14-8-1423 | Jolenta van Gaasbeek | |
| 2-7-1438 | Jan IV van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 8-4-1453 | Gerard II van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 17-4-1481 | Jasper van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 1505 | Elizabeth van Culemborg | Graaf van Culemborg |
| 15-11-1531 | Erard van Pallant | |
| 22-9-1541 | Floris I van Pallant | Graaf van Culemborg |
| 27-9-1594 | Floris II van Pallant | Graaf van Culemborg |
| 13-4-1641 | Philips Theodoor van Waldeck | Graaf van Culemborg |
| 22-5-1646 | Hendrik Wolrad | Graaf van Culemborg |
| 2-12-1647 | Adriaen Ram | |
| 29-7-1652 | Staten van Utrecht | |
| 18-11-1661 | Everhard Ram | |
| 17-3-1682 | Johan de Leeuw | |
| 1-5-1683 | Gerard de Leeuw | |
| 23-8-1695 | Johan de Leeuw | |
| 19-8-1704 | Dirk de Leeuw | |
| 8-7-1738 | Balthasar de Leeuw | |
| 20-7-1754 | Jacob de Leeuw | |
| 19-10-1754 | Jan van der Pant | |
| 9-6-1759 | Andries Cornelis de Normandie |
(*) sneuvelt tijdens een oorlogshandeling
(**) wordt onthoofd
Schout
De eigenaren van het gerecht werden ondersteund door een schout.
Wie waren de schouten van het gerecht Schalkwijk?
Deze pagina is gewijzigd op 18 september 2021