Met het ontginnen van Schalkwijk wordt ook het gerecht Schalkwijk ingevoerd. Egidus of Gillis van Schalkwijk wordt in 1126 genoemd. Dat is tien jaar eerder dan de eerste vermelding van Schalkwijk zelf in 1136. Willem van Schalkwijk wordt in 1165 genoemd en die is ministeriaal. Hij is dus in dienst van de bisschop van Utrecht. Ook zijn nazaten hebben sterke banden met het Utrechtse bestuur.

Onder invloed van Culemborg

Ergens in de 13e eeuw verhuizen de gerechtseigenaren daadwerkelijk naar Schalkwijk. Bestuur en rechtspraak worden ter plaatse gedaan. Uitgangsbasis is het het kasteel in de Tetwijksepolder. Het kasteel wordt in 1250 opgedragen aan Van Gelre. Dit is de eerste keer dat het gerecht Schalkwijk in de bronnen voorkomt.¹

Vanaf 1329 is de heer van Kuilenborg volledig eigenaar van de ambachtsheerlijkheid.² In 1330 wordt het gerecht Pothuizen bij het gerecht Schalkwijk gevoegd. Na een overgangsfase van enkele tientallen jaren is Pothuizen onderdeel van het gerecht Schalkwijk. Tussen 1420 en 1451 wordt onder leiding van de heer van Kuilenburg geprobeerd het burenrecht te laten vervangen door schepenrecht. In 1451 is dit dan zover.

Na de middeleeuwen

Op 13 april 1641 wordt Philips Theodoor van Waldeck benoemd tot Heer van Culemborg. Daarmee is Culemborg en dus ook Schalkwijk ineens Duits bezit. Philips Theodoor zal het bezit van Culemborg en Schalkwijk als statussymbool hebben gezien. Hij dient in het leger als kapitein en wat titels hier en daar, is altijd goed voor de carrière. Het leger zelf is minder goed voor zijn carrière, want op 7 december 1645 komt hij in Korbach (Hessen) te overlijden. Hij is dan 31 jaar oud. Prompt krijgt zijn vierjarige zoon Heinrich Wolrad van Waldeck Eisenberg een flink aantal titels en wordt daarbij ook Heer van Schalkwijk.

In 1647 gaat het gerecht Schalkwijk in de verkoop, omdat er teveel schulden bij de familie van Waldeck zijn. Adriaen Ram koopt het gerecht. Hij is al eerder in kasteel Schalkwijk getrokken. In 1651 moet Ram zijn kasteel verlaten. De Staten van Utrecht zijn het niet eens met de gelegenheid die Ram heeft geboden om katholieke kerkdiensten in zijn kasteel te houden. Om uit de kosten te komen wordt door Ram het gerecht Tull en ’t Waal verkocht. In 1652 verliest Ram ook zijn rechten van het gerecht Schalkwijk, waarna de Staten van Utrecht het waarnemen. Everhard Ram krijgt in 1661 een deel van de rechten terug.

In 1683 komt de ambachtsheerlijkheid Schalkwijk in het bezit van Gerard de Leeuw en zijn opvolgers. Balthasar de Leeuw weet een prominente positie te krijgen. Hij laat in de Schalkwijkse kerk de windhaan vervangen door een windleeuw. Na zijn dood wordt de gehele achterzijde van de kerk ingericht voor zijn graf.

In 1759 komt de ambachtsheerlijkheid in handen van familie De Normandie. Andreas Cornelis de Normandie wordt op 13 juni 1759 plechtig ontvangen met versierde erebogen aan De Heul, bij de Hofstede van De Vrij, het gerechtshuis en de kerk. De nieuwe ambachtsheer die per koets aankomt, wordt door de schutterij van Schalkwijk welkom geheten. Voor de koets uit lopen twee trompetters en twee waldhoornisten.³

In 1819 komen de rechten bij Barones Ram. Op dat moment zijn alle rechten door de Franse bezetter formeel afgeschaft. De barones is de weduwe van baron de Wijkerslooth en deze familie Wijkerslooth-de Weerdestein is officieel nog steeds eigenaar van de ambachtsheerlijkheid Schalkwijk.

Eigenaren gerecht Schalkwijk

Schout

De eigenaren van het gerecht Schalkwijk worden ondersteund door een schout.
Wie waren de schouten van het gerecht Schalkwijk?

Noten

1. Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen, pag 486 – C. Dekker (1983) ↩︎
2. Dekker (1983) stelt dat dit in 1321 gebeurde, maar uit de regesten (RAZU – toegang 61- inv 37, Kemp) blijkt dit in 1329 plaats te vinden. ↩︎
3. Geschiedenis van Schalkwijk – Frans Landzaat – Trefpunt 26 januari 2000 ↩︎
4. Sneuvelt tijdens een oorlogshandeling ↩︎
5. Sneuvelt tijdens een oorlogshandeling ↩︎
6. Is al die tijd minderjarig ↩︎
7. Gijsbert is het kind van Goye die achterbleef nadat zijn vader werd onthoofd. ↩︎