Geschiedenis Schalkwijk
Schalkwijk ontstaat in de twaalfde eeuw na de ontginning van het moeras ten zuiden van Houten. In de loop der eeuwen volgde uitbreiding van het gebied, waardoor ook Pothuizen en het Rietveld onder Schalkwijk komen te vallen.
Tot in de 19e eeuw woonden er evenveel of soms meer inwoners in Schalkwijk, dan in Houten. In die eeuw wordt er ook steeds meer samengewerkt met de gemeente Tull en ’t Waal. De grenzen van Schalkwijk vervaagden en worden regelmatig verlegd. Door de komst van het Amsterdam-Rijnkanaal komt er een duidelijke scheiding tussen Schalkwijk en Houten. Gemakshalve rekent men tegenwoordig ook Tull en ’t Waal, delen van Schonauwen en delen van Houten en ’t Goy tot het ‘Eiland van Schalkwijk’.
Deze website maakt onderdeel uit van de website www.oudhouten.nl. Op oudschalkwijk.nl wordt de geschiedenis Schalkwijk (Utrecht) besproken dat deel uitmaakt van het oude Schalkwijk. Globaal betreft dit het gebied dat ligt tussen de Achterdijk en het Amsterdam-Rijnkanaal enerzijds en De Heul en de Korte Uitweg anderzijds, inclusief Rietveld/Waalseveld. De geschiedenis van het voormalige Tull en ’t Waal is op de website www.oudhouten.nl te vinden. Contact opnemen kan via info@oudhouten.nl.
Eerste bewoning in Schalkwijk
De oudste bewoningsporen zijn gevonden langs de Pothuizerweg. Hier op een hoger deel zijn restanten van bewoning uit de Late IJzertijd gevonden. In de Romeinse Tijd is er bewoning langs de Pothuizerweg. Hier wordt de aanwezigheid van een romeinse stenen gebouw vermoed. In theorie zijn in het westelijke deel van het Rietveld sporen tot 4000 voor Chr. te verwachten. In het Klooster in Nieuwegein, enkele honderden meters over de gemeentegrens met de gemeente Houten, is dit al daadwerkelijk aangetroffen.
Geschiedenis Schalkwijk in de Middeleeuwen
Rond het jaar 1100 valt het gebied Pothuizen onder de heer van Ten Goye. Pothuizen wordt met de komst van de gerechten een eigen gerecht. Pas in 1330 gaat het gerecht Pothuizen over naar het gerecht Schalkwijk en wordt het één geheel. Pothuizen valt wel lange tijd onder de kerk van Houten.
De Uitweg is een hoger deel in het moeras. Via deze route kon van Tull en ’t Waal naar ’t Goy en Loerik worden gereisd. Aan het begin van de 10e eeuw wordt een stuk grond naast de Uitweg ontgonnen (tussen Neereind en Waalseweg). Dit gebied vormt een eigen gerecht en heette De Vrije Hoeve.
Vanaf het jaar 1122 beginnen de Schalkwijkse ontginningen. Het middenstuk van het gebied valt onder Schalkwijk. Het begint in het westen bij de Uitweg en eindigt halverwege de provinciale weg. Het Goyerveld in het noordoosten was een ontginning van Ten Goye en van Kanenbroek weten we niets. Wel vallen het Goyerveld en Kanenbroek vrij snel onder Schalkwijk. Het jaar 1122 kan worden beschouwd als het moment dat de geschiedenis Schalkwijk begint.
In het centrum van de Schalkwijkse ontginning wordt een kerk gebouwd en later een kasteel. Hier ontstaat een dorp. De vroegste vermelding is uit 1136. Het gerecht Schalkwijk lijkt vlak na 1139 te zijn ontstaan.
Rond 1240 wordt kasteel Schalkwijk vlak naast de kerk gebouwd. Mogelijk is er al sinds 1165 een voorloper in de vorm van een houten gebouw (mottekasteel). Hier wonen de nazaten van Arnold van Schalkwijk. Deze familietak is rond 1330/1340 uitgestorven.
Boerderijen langs de wetering
Langs de Schalkwijkse Wetering worden vooral in het westen terpen aangelegd. Immers de Lek was dan wel bedijkt, maar stroomt nog wel eens Schalkwijk binnen. Op deze terpen worden boerderijen gebouwd. De boerderijen vormen een lint van kilometers lange bebouwing.
Ook aan de noordzijde van de Schalkwijkse Wetering in de polder Vuylcop komen ook terpen voor. Hier staan vrijwel geen boerderijen meer. De gevonden huisterpen zijn in de 13e of 14e eeuw verlaten. De boerderijen die daar stonden, worden rond die tijd verplaatst naar de Houtensewetering. Hier wordt geprofiteerd van de Houtense stroomrug, waar het minder nat is.
Ook langs de Waalsewetering staan boerderijen. Ze staan in het gerecht Schalkwijk, maar betalen aan het gerecht Tull en ’t Waal. Rietveld valt vanaf het begin af aan onder het gerecht Schalkwijk.
Geschiedenis Schalkwijk in de Nieuwe Tijd
Na de middeleeuwen krijgt verschijnen er watermolens om de waterhuishouding in de Schalkwijkse polders beter te kunnen beheersen. Meerdere keren breekt de Lekdijk door, waarbij Schalkwijk onder water komt te staan. Er vallen enkele doden. Soms is het land langere tijd onbruikbaar en moet de Schalkwijkse wetering worden uitgegraven.
Ook de adel weet steeds vaker Schalkwijk te vinden. Bekende ambachtsheren zijn De Leeuw en Ram. Vaak wonen ze deels van de tijd op kasteel Schalkwijk, maar in de winter vooral in de stad Utrecht. De Schalkwijkse wetering is de belangrijkste vaarverbinding met Utrecht. Daarnaast is er een zandpad voor wandelaars naar Houten/Utrecht en Culemborg.
Infrastructuur in Schalkwijk
Rond 1840 wordt het zandpad door Schalkwijk een verharde weg. Later in de jaren 30 van de 20e eeuw is deze route door Schalkwijk de doorgaande weg van Utrecht naar ’s Hertogenbosch. Van de Nieuw Hollandse Waterlinie wordt één werk gebouwd op Schalkwijks gebied.
In 1868 krijgt Schalkwijk een station. Tot mei 1935 stoppen er treinen. Busverbindingen met Vreeswijk en Houten hebben het openbaar vervoer overgenomen.
De komst van het Amsterdam-Rijnkanaal betekent een scherpe grens tussen Schalkwijk en Houten. De waterhuishouding verbetert ook, want de altijd natte Schalkwijkse weilanden krijgen een lagere grondwaterstand. De Kaaidijk, De Trip en een deels de Zuwedijk zijn Houtense wegen, die vanaf dat moment tot Schalkwijk worden gerekend. Een gemeentelijke fusie zorgt ervoor dat in 1962 het volledige gebied onder Houten valt.
Deze pagina is gewijzigd op 14 juli 2023